Dişi Köpeklerde Kısırlık ve Nedenleri

Dişi köpeklerde farklı nedenlerle çiftleşme olmasına rağmen hamile kalamama veya yavru alamama durumuna kısırlık adı verilir. Dişi köpeklerin üreme sisteminde veya doğuma kadar olan her türlü normal evrenin herhangi bir aşamasında meydana gelebilecek bozukluklar kısırlığa neden olabilir. Bunun dışında doğmasal veya edinsel olarak gelişen pek çok yapısal bozukluk da kısırlık için bir sebep teşkil edebilir.

Dişi köpeklerde görülen kısırlık geçici ya da kalıcı olabilir. Ayrıca daha önce hamile kalmış ve doğum yapmış bir dişide de edinsel nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan kısırlık görülebileceği gibi tamamen doğmasal anomaliler nedeniyle de kısırlık gözlenebilir. Pratikte sonradan gelişen kısırlıkların tedavi ile iyileştirilme olasılığı olmasına rağmen, doğmasal olarak görülen kısırlıkların giderilmesi maalesef pek mümkün değildir. Dişi köpeklerde kısırlık nedenleri çok çeşitlidir ve ayrıca çiftleşmeye engel olan her türlü neden de kısırlık sebebi sayılabilir. Bu nedenle kısırlığa neden olan faktörleri aşağıdaki başlıklar altında inceleyebiliriz.

Dişi Köpeklerin Genital Organlarındaki Yapısal Bozukluklar

• Doğmasal veya edinsel olarak ortaya çıkabilir. Bu bozukluklar çoğunlukla anatomik olarak dişi genital organlarında ortaya çıkan problemlerdir ve bununla birlikte genital organlarda normal yapının bozulmasına bağlı olarak fonksiyonel bozukluklar da şekillenmiş olabilir.
• Dişi köpeklerde çok sık görülmese de kısırlığa neden olabilen kalıcı hymen ve tek kornu olması gibi doğmasal problemlerde, nadirde olsa bazen yavru almak mümkün olabilir.
• Dişi köpeklerde kısırlık nedeni olabilen vulvanın stenozu veya perivulvar dermatit gibi edinsel bazı nedenler ise uygun ve başarılı bir şekilde tedavi edilebilir ve yavru alınabilir.
• Dişi köpeklerde nadir olarak görülen hermaphroidismus (çift cinsiyet), yalancı veya gerçek çift cinsiyetlilik şeklinde görülebilir. Gerçek çift cinsiyetlilik vakalarında köpekte hem erkek organı olarak testisler hem de dişi organı olarak ovaryumlar gelişmiştir. Yalancı çift cinsiyetlilik olgularında ise yavruyken tipik bir dişi görüntüsü olan köpeğin, erişkin hale geldiğinde clitorisin büyüyüp gelişmesi sonucu erkek köpek özelliklerinin dikkat çekmesidir. Bu tür bir vakayı operatif ve hormonal tedavi ile tek cinsiyetli hale getirmek mümkündür ancak herhangi bir şekilde almak pek mümkün değildir.
• Vulva, vestibulum ve vajinada görülebilen daralmalar ve yapışmalar, bölgesel bazı tümörler, uterus ile ovaryumlar arasında geçişi sağlayan ovidukt kanalında veya uterusta meydana gelen tıkanmalar, vajina tabanında ortaya çıkan hiperplaziler, sıklıkla görülebilen uterus prolapsusu ya da vajina prolapsusu gibi nedenlerle de kısırlık şekillenebilir. Uterus ve bağlı dokularda ortaya çıkabilen tümörler genellikle kötü huylu değildir ve yaşlı köpeklerde görülme olasılığı çok daha yüksektir. Genellikle genital kanalda kanamaya ve rahim iltihaplarının ortaya çıkmasından sorumludurlar.

• Veneral tümör (TVT) olarak tanımlanan vajina tümörleri çoğunlukla çiftleşme sonucu bulaşır ve çok sık görülür. Bazen çok hızlı bir şekilde büyüyerek vajinayı doldurur ve hatta vulvadan da dışarı taşabilir. Kemoterapi veya operatif yolla kolaylıkla tedavi edilebilmesine rağmen vücutta başka yerlere sıçrama potansiyeli yüzünden dikkatli olunmalıdır.
• Ovariumdaki gelişim bozuklukları nedeniyle ovaryumların birinin veya her ikisinin olmaması yada ovaryumların gelişmemesi gibi anomalilerde kısırlığa neden olabilir. Ancak ovarium kistleri dişi köpeklerde kısırlığın en sık görülen nedenleri arasında sayılabilir.
• Ovaryumda kızgınlık dönemi esnasında geçici bir süre için gelişen corpus luteum’un, hormonal nedenlere bağlı olarak kalıcı hale gelmesi ve tamamen kistik bir yapıya bürünmesi.

Dişi Köpeklerin Genital Organlarındaki İşlevsel Bozukluklar

• Bu tür sorunlar çoğunlukla kalıcı bir özellik göstermeyen ve uygun tedaviler uygulanması durumunda yavru alma olasılığı oldukça yüksek olan fonksiyonel bozukluklardır. Ancak bu bozukluklar ovaryumla ilgili anomalilere bağlı olarak şekillenirse o zaman kalıcı bir kısırlığa neden olabilirler. Örnek vermek gerekirse, ovaryumların hiç olmaması durumunda doğal olarak yumurta üretimi de olmayacağından kalıcı bir kısırlıktan bahsedilebilir.
• Dişi köpekte kızgınlık döneminin hiç olmaması, düzensiz oluşu veya kısa sürmesi gibi süreç ile alakalı bozukluklar kısırlık nedenleri arasında önemli bir paya sahiptir. Dişi köpeğin doğal veya doğal olmayan nedenlerle erginliğe geç ulaşması ve buna bağlı olarak kızgınlık sürecinin görülmemesi nedeniyle geçici kısırlık yaşanabilir. Ayrıca hipotriodi, çift cinsiyetlilik, değişik nedenlerle hormon kullanımı, ovaryumun doğuştan tam olarak gelişmemiş olması ya da genetik nedenlerle kızgınlık hiç görülmeyebilir ve kalıcı kısırlık şekillenebilir. Diğer bir önemli faktör olarak dişi köpeğin beslenme düzeni de kızgınlık sürecinde etkindir. Örnek vermek gerekirse obez veya tam tersi kaşektik köpeklerde kızgınlık sürecinin düzensiz olması mümkündür.
• Köpeklerde kızgınlık süreci normal olarak seyrediyor olsa dahi ovulasyonun şekillenmeme durumu da söz konusu olabilir. Bu durumda dişi köpeğin erkek köpekle çiftleşme isteği olsa bile yine de yavru alınamaz. Ayrıca sakin kızgınlık olarak adlandırılan başka bir durumda dişi köpekte ovulasyon ve normal bir kızgınlık süreci olmasına karşın hiç kanama görülmeyebilir. Doğal olarak bu durum çiftleştirme için gerekli olan uygun günün tespit edilmesinde güçlük yaratabilir. Bu sorunun üstesinden gelmek için dişi ve erkek köpek uzun süreli olarak bir arada tutularak çiftleştirme yapılabilir ve yavru alınabilir.
• Ovaryumda meydana gelen yapısal bozukluklar, özelliklede kistik ovaryum nedeniyle ovulasyonun olmamasına bağlı kısırlık köpeklerde sıklıkla görülür. Dış genital organlarda normal kızgınlık sürecine ait belirtiler gözlenebilir. Yani vulva ve vajinada kızarıklık, ödem ve akıntı belirgin olabilir. Buna bağlı olarak da dişide çiftleşme isteği belirgindir ancak çiftleşme gerçekleşse bile yavru almak mümkün olmaz. Bu tür vakalarda cerrahi anlamda kistlerin uzaklaştırılması mümkün olsa da en radikal tedavi şekli ovaryumların tamamen alınmasıdır.
• Vulva, vajina ve uterustaki her türlü anatomik değişiklik, genellikle çiftleşmeye engel olacağından direkt olarak kısırlık nedenleri arasında sayılabilir. Ancak bu tür sorunlar genellikle uygun bir tedavi ile düzeltilebilir ve yavru almak mümkün olabilir.

Dişi Köpeklerde Kısırlık Nedeni Olan Genital Hastalıklar

• Genital bölgenin hastalıkları genital kanalı etkileyerek kısırlığa neden olabilirler. Ancak bu tür rahatsızlıklar genellikle medikal tedavilere cevap verirler ve uzun sürse bile uygun tedaviler sonrasında yavru almak oldukça mümkündür.
• Enfeksiyöz karakterli olan vulvitis, vajinitis, metritis gibi bazı sorunlar kısırlığa neden olabilir. Ayrıca uterusdaki kistik hyperplazi sorunu, herpes virus enfeksiyonları ve brucella canis enfeksiyonları gibi nedenlerle de kısırlık oluşabilir. Bu enfeksiyonlardan Brucella ve herpes virus enfeksiyonlarında yavru ölümü ve düşükler nedeniyle ortaya çıkan bir kısırlık söz konusudur.
• Diğer taraftan uterus mukozasında enfeksiyon nedeniyle meydana gelen bir takım hasarlar nedeniyle yavrunun uterusa tutunamaması nedeniyle düşük gerçekleşmesi de kısırlığa neden olan faktörler arasındadır.

Beslenme ve Çevresel Faktörler

• Beslenme dişi köpeklerde doğurganlık yeteneğini etkileyen önemli nedenlerden biridir. Yeterli düzeyde protein ihtiyacını karşılayamayan dişilerde genellikle çiftleşme isteği de çok düşük düzeydedir. Özellikle ileri derecede zayıf olan dişi köpeklerde yeteri kadar ovulasyon olmaması, kas ve iskelet sistemindeki aşırı zayıflık gibi nedenler çiftleşmeyi engelleyebileceği için yavru almak mümkün olmayabilir.
• Bu durumun tam tersi durumlarda da yani aşırı beslenme ve fazla kilolarda dişilerde doğurganlığı olumsuz olarak etkileyebilir. Genellikle aşırı kilolu dişi köpeklerde ovulasyon yeteneği düşüktür. Buna karşın kızgınlık belirtileri ortaya çıkmaya başladığında enerji düzeyinin artırıldığı bir beslenme düzeni oluşturulması, ovulasyon yeteneğinin yani yumurta sayısının artmasına yardımcı olabilir.
• Bazen de dişiler, ortada hiç bir neden olmadığı halde erkek köpeği çiftleşme için kabul etmeyebilir. Bu durum sadece o erkek köpek ile ilgili olabileceği için başka bir erkek köpek seçmek sorunun çözümü açısından faydalı olabilir.
• Ayrıca dişiler kendi ortamlarında daha rahat olduklarından mekan değişikliği çok fazla önerilmez. Rahat olmadığı bir ortamda dişi köpek erkeği kabul etmek istemeyebilir.
• Aşırı soğuk ortamda bulunmanın yanı sıra ışık açısından yetersiz ortamlarda kalan dişilerin yetersiz uyarım nedeniyle ovulasyon yeteneği zayıflar ve aynı zamanda düzensiz kızgınlık süreçleri şekillenebilir. Bu tür durumlarda genellikle şartlar düzeltildiğinde sorunda kendiliğinden çözülmektedir.

İlginizi çekebilir: Köpek Mamaları

Tüm bu saydığımız nedenlerin yanında unutulmaması gereken metabolizmanın yaşlanma ile beraber yavaşladığı gerçeğidir. Yaşla birlikte tüm bedensel fonksiyonlarda olduğu gibi kızgınlık sürecinde de azalma olacağından ileri yaşlarda yavru alma olasılığı çok daha düşük olacaktır.

Köpeklerde Yaşlılık Belirtileri konulu yazımız da ilginizi çekebilir.