Son günlerde adından sıklıkla bahsedilen coronavirüs (koronavirüs) hayvanlarda da yaygın olarak hastalığa neden olan bir virüstür. Özellikle kedilerde ölümcül bir hastalık olan FIP (Felin Enfeksiyöz Peritonitis) sebebi olan coronavirüs türü, kedilerden insana geçebilen bir tür değildir. Köpekler içinde aynı durum söz konusudur. Ancak son dönemlerde yaygın olarak bahsi geçen COVID-19 virüsünün insanlardan hayvanlara bulaşıp bulaşmadığı ise merak konusu. Çin’de ilk kez sahibinde coronavirüs olan bir köpekte görülmüş olmakla birlikte bu konuda bir araştırma ve kesin bilgi henüz mevcut değil.
Dünya genelinde paniğe sebep olan bu virüs 1960’lı yıllardan bu yana bilinen bir virüsdür. İnsanlarda özellikle bağırsak ve solunum yollarında enfeksiyona sebep olan coronavirüsün, insanlarda hastalığa neden olan birkaç farklı türü bilinirken, hayvanlarda durum biraz daha farklı. Pek çok hayvan türünde hastalığa neden olan çok sayıda farklı coronavirüs türü bilinmektedir. Bu türler ilgili olduğu gruptan hayvanlar arasında enfeksiyona sebep olur ve ciddi bir yayılma gösterir. Ama insanlara bulaşma ve farklı hayvan türleri arasında bulaşma nadirdir. Örneğin kedilerin coronavirüsü insanlara ve köpeklere bulaşmazken, yarasalarda ve bazı yabani hayvanlarda bulunan coronavirüsler diğer hayvan türlerine ve insanlara bulaşabilmektedir.
Son dönemlerde, Çin’in Wuhan eyaletinde bulunan bir canlı hayvan pazarından dünyaya yayılan coronavirüsü ise, 2019-nCoV (COVID-19) adı verilen ve yeni tanımlanan bir koronavirüs türü. Hayvandan insana bulaşan bu türün nasıl bu kadar hızlı yayılma gösterdiği ise Dünya sağlık örgütünce (WHO) de araştırılmakta.
Coronavirüs (Koronavirüs) Nedir?
Coronavirüs hayvanlar aleminde yaygın olarak bilinen ve farklı pek çok tipi bulunan coronaviridea ailesinden bir virüstür. Genetik olarak tek sarmallı RNA taşıyan en büyük Zoonotik virüs grubudur. Yani bazı türleri hayvanlardan insana bulaşabilen bir virüstür. Coronavirüs Alfa, Beta, Gama ve Delta olarak gruplandırılır, evcil ve yabani hayvanlar, kanatlılar, kemirgenler ve insanda bulunabilirler. Elektron mikroskobunda dışa doğru dikensi çıkıntıları olan bir taç gibi görünen virüs adını bu görüntüsünden almıştır. “Corona” latince taç anlamına gelmektedir.
Hayvanlarda sıklıkla görülen coronavirüsün insanlarda hastalığa sebep olan türleri uzun yıllardan bu yana izole edilmiş ve nadir vakalar olarak görülmüştür. Bazı türleri solunum sisteminde hastalığa neden olurken bazı türleri ise sindirim sisteminde hastalığa neden olmaktadır. Sıklıkla solunum yolu problemlerine yol açan coronavirüslerin de farklı etkiye sahip farklı türleri söz konusudur. Bazıları nezleye benzer hafif bir belirtiye neden olurken, bazıları daha ağır seyreden zatürre gibi bir soruna yol açabilmektedir. Daha öncede belirttiğimiz gibi coronavirüs, uzun yıllardan bu yana izole edilmiş ve hafif vakaların dışında son 20 yıl içerisinde sadece 3 ciddi vakaya sebep olmuştur. Bunlar;
- 2003 yılında yine Çin’de görülen SARS corona virüs vakası,
- 2012 yılnda Suudi Arabistan’da görülen MERS corona virüs vakası,
- Son olarak da, şu anda tüm dünyada hızla yayılan 2019 n-CoV vakasıdır.
Bu vakaların her üçü de ciddi sorunlara ve ölümlere neden olmuştur. Bu vakalarda Corona virüslerin hayvandan insana geçişi net bir şekilde gözlenmiştir. 2003 yılında yaşanan SARS corona virüs vakasında Asya’da yaşayan bir kedi türü olan misk kedisinden insana bulaştığı, 2012 de yaşanan MERS coronavirüs vakasında ise deveden insanlara bulaştığı tespit edilmiştir. Yeni tespit edilen 2019-nCoV virüsünün de hayvandan insana geçerek uyum sağlayıp hastalığa neden olduğu düşünülmekte.
Yapılan virolojik araştırmalar tüm dünyayı etkileyen bu virüs tipinin yarasaların coronavirüsü ve yılan coronavirüsü ile benzer olduğunu göstermekle birlikte, son günlerde Çin’de hastalığa neden olan coronavirüsün “Pangolin” adlı gagalı memeli olarak bilinen bir vahşi hayvandan bulaşmış olduğu iddia edilmekte. Pangolin, yasa dışı yollarla eti ve dış pulları için avlanan vahşi bir tür. Kontrolsüz olarak ülkeye sokulan bu hayvanların coronavirüsü insanlara bulaştırmış olma ihtimali ise Dünya Sağlık Örgütü tarafından henüz doğrulanmadı ve araştırılıyor.
Coronavirüs Nasıl Bulaşır?
Coronavirüs enfeksiyon’ unun en yaygın bulaşma yolu solunum ve damlacık yolu ile bulaşmadır. İnsanlar arasında hapşırma, öksürme sırasında etrafa saçılan damlacıkların doğrudan bulaşması veya bu damlacıklarla bulaşmış olan eşyalara temas sonrasında el ile taşınması şeklinde olmaktadır.
Farklı Türler Arasında Geçiş Nasıl Olur?
Farklı türler arasında bulaşma yine temas, solunum ve damlacıklar ile olmaktadır.
Coronavirüs İnsandan Hayvanlara Bulaşır Mı?
Coronavirüsün insandan hayvana geçtiği tek bir vaka bildirilmiştir. Çinde hasta bir kadının köpeğinde zayıf pozitif olarak coronavirüs tespit edilerek köpek karantina alınmıştır. Bu ilk kez yaşanılan bir durum olarak bildirilmiştir.
Coronavirüs Aşısı Var Mı?
Kedilerde coronavirüsün neden olduğu FIP hastalığı için bir aşı üretilmiş olsa da üzerinde net bir görüş birliği sağlanamamıştır. Kimilerine göre aşı işe yaramış kimilerine göre ise tam olarak işe yaramamıştır.
Köpekler için özellikle sindirim sistemini etkileyen ancak zaman zaman solunum sistemi sorunlarına da yol açan coronavirüs için bir aşı mevcuttur ve özellikle yavru köpeklerin aşılama programına dahil edilmektedir.
İnsanlar için şu an bilinen bir aşı mevcut değil. Ancak bir aşı geliştirme konusunda yoğun bir mesai harcandığı da bir gerçek. Çok kısa bir süre içinde bir aşı bulunsa bile aşının denenerek yan etkileri ve coronavirüs üzerindeki etkinliğinin ortaya çıkarılması gerekir. Bu da aylarca sürebilir.
Nasıl Korunmak Gerekir?
Hastalıktan korunmanın en etkili yolu kişisel hijyen kurallarına dikkat etmek. Şüpheli durumlarda, hasta hayvanların sağlıklı hayvanlardan uzak tutulması çok önemli. Bu durum insanlar içinde aynı, hastalık söz konusu ise mutlaka karantina uygulanması gerekiyor. Korona virüslerinin kuluçka süresi değişebilmekle birlikte ortalama 14 gündür. Şüpheli bir durum söz konusu ise en az iki hafta karantina uygulanmalıdır.
Bunların yanı sıra zorunlu olmadıkça çok kalabalık yerlerden uzak durulması, toplu taşıma araçlarını kullanırken gereksiz temaslardan kaçınılması virüs’ den korunmak için alınabilecek önlemler arasında sayılabilir. Ayrıca kapı kolu, otobüs, metrobüs, asansör, alışveriş merkezleri gibi çok fazla sayıda insan polülasyonu olan yerlerde çevre ile temas durumunda, para alış verişleri sonrasında ellerin dezenfekte edilmesi çok önemli.
Çevreden virüs almamak veya çevreye virüs dağılmaması için duyarlı olunmalı tokalaşmaktan veya kucaklaşmaktan kaçınılmalıdır. Hapşırık, öksürük gibi bir belirti görülmesi durumunda mutlaka mendil kullanılmalı, ele hapşırılmamalı, maske takılarak çevre korunmaya çalışılmalı ve vakit geçirmeden doktora başvurulmalıdır. Zorunlu bir durum yoksa özellikle virüs görülmüş dış ülkelere seyahat ertelenmelidir. Seyahat zorunlu ise mutlaka tedbir alınmalı ve zatürre aşısı yaptırılmalıdır.
Coronavirüsün Belirtileri Nelerdir?
Başlangıçta halsizlik ve yüksek ateş ile kendini belli eden coronavirüs genellikle kuru öksürük, boğaz ağrısı gibi solunum yolları problemlerine yol açmaktadır. Bazı durumlarda burun akıntısı da nadir olarak görülen belirtilerden birisidir.
Grip, üşütme ve alerji gibi solunum yolu problemlerine yol açan hastalıklar ile kolayca karıştırılabilen coronavirüsün en spesifik belirtisi nefes almada güçlük yaşanmasıdır. Çünkü virüs kısa sürede akciğerlerde sıvı birikmesine neden olan bronşit ve zatürre gibi sorunlara yol açmaktadır. İlerleyen durumlarda tüm vücuda yayılan virüs nedeniyle çoklu organ yetmezliği ve ölüm şekillenebiliyor.
Coronavirüs Tedavisi Nasıl Yapılır?
Coronavirüsün bilinen spesifik bir tedavisi yoktur. Henüz şu ana kadar keşfedilmiş hiç bir antibiyotik virüsleri öldüremediğinden, virüsü öldürerek yok etmek diye bir durum da söz konusu değildir ve bu yüzden genellikle semptomatik tedavi yapılmaktadır. Tedavide amaç genel vücut direncini artırmak, bu sayede metabolizmanın virüs ile savaşabilmesini sağlamaktır. Ayrıca görülen belirtilerin giderilmesi için destek tedavisi uygulanmaktadır. Virüs özellikle bağışıklık sitemi daha zayıf olan yaşlılar ve küçük çocuklarda daha fazla etkiye sahiptir. Şiddetli bir zatürreye bağlı ölüm oranı ise yaşlılar arasında daha yüksek bir orandadır.
Evcil Hayvan Sahipleri Nelere Dikkat Etmeli?
Eğer kedi, köpek veya farklı bir evcil hayvanınız var ise coronavirüsten korunmak için dikkat etmeniz gereken birkaç detay söz konusu.
Köpeklerde coronavirüs görülmesi pek yaygın değildir ancak yine de aşı mevcuttur ve köpeğinize henüz uygulanmadı ise uygulatabilirsiniz. Köpeğinizle ilgili şüpheli bir durum fark ederseniz veteriner hekiminizle temas kurmanız da fayda var.
Kediler coronavirüse karşı daha duyarlıdır. Ancak kedilerdeki Coronavirüs FIP hastalığına dönüşmediği sürece çok fazla sorun çıkmaz. Henüz tam olarak üzerinde anlaşılabilmiş bir aşısı yoktur. Kedinizde coronavirüs olup olmadığını veteriner hekiminize yaptıracağınız test yardımı ile öğrenebilirsiniz.
Bu arada hiç evden dışarı çıkmayan bir kedi veya köpeğiniz olsa bile dışarıdaki hayvanlarla temasınız nedeniyle eve virüs taşıyabileceğinizi unutmayın. Bu nedenle dışarıda tanımadığınız bir evcil hayvan ile temastan kurduktan sonra eve girmeden gerekli dezenfeksiyon uygulamalarına özen göstermelisiniz. Köpek sahibi iseniz gezintilerinizi bildiğiniz yerlerde yapmaya dikkat etmeli ve tanımadığınız yabancı köpeklerle oynamasına izin vermemelisiniz.
Hafif bir göz sulanması, hapşırık dahi söz konusu ise durumu önemsemeli ve vakit geçirmeden Veteriner hekiminize giderek kontrolünü sağlamalısınız.
Coronavirüs (Koronavirüs) Hakkında Bilinen Yanlışlar
- Evde bakılan kedi veya köpekler COVID-19 taşır ve bulaştırır. Yanlış. Böyle bir durum söz konusu değildir.
- Burun içini tuzlu su ile yıkamak coronavirüsten korur. Yanlış. Bu hiçbir işe yaramaz.
- Tedavisi için antibiyotik kullanılmalıdır. Yanlış. Hiç bir viral enfeksiyonda antibiyotik işe yaramaz. Ancak diğer bakteriyel enfeksiyon etkenlerine karşı kullanılabilir.
- Coronavirüs halsizliğin yanı sıra baş dönmesi ve bayılmalara neden olur. Yanlış. Bayılma, baş dönmesi olmaz ancak halsizlik ve mide bulantıları olabilir.
- Kekik yağı koronavirüse karşı etkili. Yanlış. Henüz böyle bir kanıtlanmış araştırma yok.
- Coronavirüsten korunmak için baharatlı yiyeceklerden, soğuk içecekler ve dondurmadan uzak durulmalıdır. Yanlış. Bu bilgiler sosyal medya sitelerinde dolaşan asılsız bilgilerdir ve kanıtlanmış bilgiler olmadığı gibi böyle bir şey de söz konusu değildir. Ancak genel olarak sağlıklı ve düzgün beslenme vücut direncini yükselteceğinden önemlidir.
Kısa zaman önce tespit edilen ve yeni bir tür olan 2019-nCoV hakkında henüz bilinmeyen pek çok şey söz konusu. Oldukça bulaşıcı olduğu bilinen bu hastalık konusunda dünya sağlık örgütleri dahi tam bir açıklama yapamaz iken sosyal medyada dolaşan bilgilere fazla itibar etmek doğru olmayacaktır. Endişe duyduğunuz veya şüpheli bir belirti gözlemlediğinizde mutlaka kendiniz ve evcil hayvanınız için hekimden bilgi ve yardım isteyiniz.
Yaşlı Kedilerde En Sık Görülen Hastalıklar konulu yazımız da ilginizi çekebilir.
 Hayvanlar İçin Tehlikeli Mi?){kind=link}