Stres, tüm canlıların hayatında var olan önemli bir unsurdur. Fakat her zaman zararlı değildir. Hatta yaşanan kısa süreli stresin faydaları dahi vardır. Aşırı ya da uzun süreli stres ise pek çok canlıda olduğu gibi balıklar üzerinde de olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bu anlamda balıklarda stres çeşitli hastalıklara yakalanmalarına ve ölümlerine neden olabilmektedir. Balıkların yaşadığı aşırı stres solunum hızlarının artmasına sebep olur ve stresten bir an önce kurtulmak isterler. Stresten kurtulamamaları ise kronik hastalıklara yol açabilir. Balıklarda belli seviyedeki stresin tedavi edilmesi mümkündür. Fakat yüksek düzeydeki stresin ölümcül olabileceği unutulmamalı ve gerekli önlemler alınmalıdır. Peki, balıklar neden strese girer? Balıklarda stresin önlenmesi için neler yapılmalıdır?
Balıklarda Stres Nedenleri Nelerdir?
Stres, kısaca kötü koşulların canlılar üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkisi olarak tanımlanabilir. Balıklarda stres ise temelde akvaryumun kendileri için gerektiği gibi düzenlenmemesinden kaynaklanmaktadır. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar, balıkların oldukça güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olduklarını ve yeni ortamlarda diğer canlılara nazaran çok daha kolay ayak uydurduklarını ortaya koymuştur. Ancak akvaryum balıkları için evlerimizde büyük çabalarla kurduğumuz ekolojik sistem, onlar için herhangi bir nedenle yetersiz kalacak olursa, buna neden olan her bir nokta, stres faktörü olarak karşımıza çıkacaktır. Balıkların doğadaki yaşam ortamları ne kadar iyi taklit edilirse strese girme ihtimalleri de o kadar azaltılmış olacaktır. Bu doğrultuda evinizdeki akvaryumda kendiniz için görsel bir dünya oluştururken balıklarınızı strese sokacak hatalar yapmamaya özen göstermelisiniz. Balıklarda strese neden olan en önemli faktörleri ise temelde 3 başlık altında ele alabiliriz.
Akvaryuma Etki Eden Dış Faktörler
Balıklar dış faktörlerden kolaylıkla etkilenen canlılardır. En önemli dış faktör ise insandır. Bu nedenle akvaryumlar dış ortamdan ne kadar izole edilir ve akvaryuma ne kadar az müdahalede bulunulursa balıklar da o kadar stresten uzak olurlar. Yine balıklar dış hareketlilikten rahatsız olurlar. Bu nedenle akvaryum dış hareketlere açık orta alanlar yerine hareketlilikten uzak alanlara konumlandırılmalıdır. Balıklarda strese neden olan bir diğer dış etken ise yüksek şiddetteki sestir. Örneğin, yüksek şiddette yayın yapan ses sistemleri strese yol açabilir. Ayrıca bu ses sistemleri yalnızca gürültüye değil titreşime de neden olur ve titreşim balıklarda olumsuz etki yaratmaktadır.
Balıklarda stres nedenlerinden birisi de çok sayıda flaşlı fotoğraf çekmektir. Bu nedenle akvaryumların uzun süre flaş ışığına maruz kalmamaları konusunda hassas davranılmalıdır.
Farklı Türlerin Aynı Akvaryumda Yer Alması
Akvaryumdaki farklı balık türleri birbirleri ile anlaşamayarak strese girebilirler. Çünkü bazı balık türleri çok hızlı ve ani hareket ederken bazıları ise yavaş hareket ederler. Balıklardaki bu hareket farklılığı tedirgin olmalarına ve strese girmelerine neden olacaktır. Yine aynı habitattan olmayan balık türlerinin aynı ortamı paylaşması herhangi biri için strese neden olabilir. Fakat aynı habitattan olmasına rağmen farklı mizaçlı balıklar da olabilir. Sürekli saldırgan tavırlar sergileyen bir tür daha uysal yapıda olanları rahatsız edecek ve strese girmelerine neden olacaktır. Bu nedenle akvaryum için balık seçimi yaparken birbiriyle uyumlu türler tercih edilmelidir.
Bunların yanı sıra eş tutan balıklar diğerlerine göre daha saldırgan tavırlar sergileyebilir. Bu durumda diğer balıklar stres altında kalacaktır. Bunun önüne geçmek adına eşlerin ayrı bir ortamda bakılması çok daha uygun olacaktır.
Olumsuz Akvaryum Koşulları
Kötü su şartları, balıklarda strese neden olan önemli faktörlerdendir. Özellikle suyun sertliği, temizliği ve pH değerlerine dikkat edilmelidir. Bunun için akvaryumda bakılan balık türlerinin hangi sertlikte ve ısıda suya ihtiyaç duydukları konusunda bilgi edinmek gerekmektedir. Yine akvaryum aydınlatması doğru şekilde yapılmalıdır. Eğer akvaryum için birden fazla lamba kullanılıyorsa ışıkların hepsi aynı anda değil kademeli olarak açılmalıdır. Aksi halde ani ışık balıklarda stres oluşturacaktır. Bitkilerin beslendiği akvaryumlarda daha yüksek şiddette ışık kullanılır. Bu durumda balıklar için mutlaka gölgelik alanlar oluşturulmalıdır. Yine ışığın tüm gece açık olması balıkların strese girmesine neden olur. Çünkü balıklar da enerji toplamak ve metabolizmalarının güçlü kalması için uyurlar. Bazı balıklar ise gece dolaşır ve sürekli ışıklı ortamlarda rahat edemezler.
Akvaryum taban malzemesi de balıkların stres yaşamalarına neden olabilir. Çünkü bazı balıklar üreme bölgeleri ile saklanma alanlarını kumları şekillendirerek oluştururlar ve zamanlarının önemli bir kısmını kum altında geçirirler. Bu nedenle balık türüne uygun özelliklerde bir taban malzemesi tercih edilmelidir. Akvaryum dekoru ise mümkün olduğunca doğal yaşam ortamlarına benzetilmelidir. Böylece balıklara yalnız kalabilecekleri ve üreyebilecekleri alanlar oluşturulmuş olur. Bunun için akvaryum kaya dekoru, çeşitli bitkiler ve kütükler kullanılabilir. Ayrıca akvaryum içerisindeki gereğinden fazla sirkülasyon balıkların yorulmalarına ve strese girmelerine neden olur. Bu nedenle akvaryum için uygun bir akvaryum filtresi ve dalga motoru tercih edilmelidir.
Bahsettiklerimizin yanı sıra yetersiz beslenme, akvaryumda çok sayıda balık bulunması, aşırı ilaç kullanımı, yalnızlık ve akvaryumun değiştirilmesi gibi nedenler de balıklarda strese neden olabilmektedir.
Balıklarda Stres Nasıl Önlenir?
Balıkların stres yaşadıklarını anlamak için öncelikle beslenilen balık türünün özelliklerinin bilinmesi gerekir. Örneğin, sürü olarak yaşayan türler strese girdiklerinde sürülerinden ayrılarak yalnız kalmayı seçerler. Yine balıklarda stres belirtileri arasında anormal hareket etmeye başlamaları da sayılabilir. Bu anlamda balıktaki ani hareketlilik, sürekli belli bir noktada durma ya da ağzını sürekli açıp kapatma gibi anormal durumlar da stres belirtisi olabilir.
Balıkların stres yaşamalarının önüne geçmek için akvaryuma eklenecek olan balıkların güvenilir yerlerden alınmasına özen gösterilmelidir. Eğer yeterince güven duyulmuyorsa yeni balıklar için karantina akvaryumları kullanılabilir. Sağlıklı oldukları konusunda emin olunduğunda ise diğer balıkların bulunduğu akvaryuma koyulabilirler. Yine akvaryum suyunun kalitesine, balıkların türlerine uygun olarak beslenmesine ve barınma koşullarına da dikkat edilmelidir.
Bunların yanı sıra akvaryuma yeni balık eklenmesi ya da ilaç kullanımının balıklarda stres yarattığından bahsetmiştik. Bu gibi durumlarda balıkların rahatlaması ve stres yaşamamaları balık stres giderici ürünler de kullanılabilir. Tatlı ve tuzlu su akvaryumlarında kullanılabilen bu ürünler; bitki, resif canlıları ve faydalı mikroorganizmalara zarar vermedikleri gibi suyun pH seviyesinde de herhangi bir değişikliğe neden olmaz.
Sonuç olarak balıklarda stresin tedavisi mümkündür. Ancak her daim iyi bir gözlemci olmak ve gerekli önlemleri almak, stres nedeniyle erozyona uğramış olan bir balığı normal yaşamına döndürmekten çok daha kolaydır. Bu nedenle balıklarda strese neden olan faktörler konusunda bilinçlenmeli ve bu faktörlerden uzak kalmaları sağlanmalıdır.
Akvaryum Aydınlatma Çeşitleri konulu yazımızda ilginizi çekebilir.
